Του Γιώργου Κράτσα*
Στην Ελλάδα της κρίσης αφθονούν οι ιστορίες νέων που έφυγαν από τη χώρα σε αναζήτηση ευκαιριών και παρουσιάζονται συχνά από τα ΜΜΕ οι εμπειρίες τους στις ανεπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου όπως τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστραλία και αλλού. Οι χώρες, όμως, που δεν ακούγονται συχνά είναι οι Αφρικανικές, οι οποίες ανέκαθεν φιλοξενούσαν μεγάλο αριθμό Ελλήνων μεταναστών και σήμερα σιγά σιγά εμφανίζονται και πάλι στο προσκήνιο.
Όσοι γνωρίζουν καλά την ιστορία της υποσαχάριας Αφρικής, γνωρίζουν ότι και οι Έλληνες έχουν συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία της Μαύρης Ηπείρου. Από το Γιώργο Μπέζο, προσωπικό δικηγόρο του Νέλσον Μαντέλα και τον Ανδρέα Σαρδάνη, πρόεδρο της Αναπτυξιακής Εταιρίας της Βόρειας Ροδεσίας (σημερινή Ζάμπια) και αργότερα γραμματέα του Υπουργείου Εμπορίου, μέχρι το Μοζαμβικανό Δημήτρη Τσαφέντη, δολοφόνο του αρχιτέκτονα του Απαρτχάιντ, Χέντρικ Φερβούντ, πολλοί Έλληνες έχουν σημαδέψει και επηρεάσει τα ιστορικά γεγονότα της περιοχής.
Πέρα από αυτά τα γνωστά παραδείγματα, η Ελληνική παρουσία ήταν πάντα έκδηλη σε όλα τα επίπεδα. Στα τέλη του 19ου αιώνα Έλληνες άνοιξαν τα πρώτα ξενοδοχεία και καφενεία στην Αιθιοπία. H βραβευμένη με Νόμπελ συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ έγραφε το 1950 ότι πίσω από την ταμειακή μηχανή ενός τυπικού μαγαζιού στη Νότια Ροδεσία (σημερινή Ζιμπάμπουε), «θα έβρισκες έναν Έλληνα, έναν Εβραίο ή έναν Ινδό». Οι Ελληνικές παροικίες σε πολλές χώρες, όπως την Τανγκανίκα (σημερινή Τανζανία) ήταν άριστα οργανωμένες και χρηματοδοτούσαν την κατασκευή Ελληνικών σχολείων και εκκλησιών στην ευρύτερη περιοχή. Οι παροικίες διατηρούσαν δυνατό το Ελληνικό στοιχείο, αλλά και οι μικτοί γάμοι ήταν συχνό φαινόμενο.
Παρότι, όμως, η Ελληνική παρουσία ήταν πάντα έντονη και ακμάζουσα στη νότια και ανατολική Αφρική, η Ελληνική διασπορά ήταν αισθητά μικρότερη σε χώρες όπως η Γκάνα ή η Νιγηρία, παρά την ανάπτυξη που έφεραν εκεί τα κοιτάσματα πετρελαίου, ή στις πρώην Γαλλικές αποικίες όπως η Σενεγάλη, το Μαλί και η Ακτή του Ελεφαντοστού. Εξαιρέσεις αποτελούν Έλληνες επενδυτές μεγάλης οικονομικής και πολιτικής επιρροής, όπως ο Αναστάσιος Λεβέντης στη Νιγηρία και αλλού.
Η απουσία οργανωμένων ιστορικών Ελληνικών κοινοτήτων στις περιοχές αυτές κέντρισε το ενδιαφέρον του γράφοντα μετά από διαδοχικές επισκέψεις σε διάφορες περιοχές της Αφρικής. Ο αυξημένος κίνδυνος τρομοκρατίας σε θύλακες τις δυτικής Αφρικής δεν αποτελεί εξήγηση, καθώς είναι πρόσφατο φαινόμενο και δεν αφορούσε τόσο στο 19ο και στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, οπότε και αναπτύχθηκαν τα μεγάλα κύματα μετανάστευσης Ελλήνων στην Αφρικανική ήπειρο.
Ίσως ο βασικότερος λόγος είναι η θρησκεία, η οποία απέτρεψε ιστορικά τη μετανάστευση όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και άλλων Ευρωπαίων. Το 70% του πληθυσμού της δυτικής Αφρικής ασπάζεται το Ισλάμ, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Αφρική, όπου ο Χριστιανισμός είναι η επικρατούσα θρησκεία. Αντί για Ευρωπαίους μετανάστες, στην περιοχή αναπτύχθηκαν από νωρίς οι επιχειρηματικές δραστηριότητες Λιβανέζων και Σύρων, καθώς και Μαροκινών και Τυνήσιων από το Βορρά, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους είναι μουσουλμάνοι και μιλούν Γαλλικά, γλώσσα ιδιαίτερα διαδεδομένη στην περιοχή. Η επικράτηση αυτών των λαών με παράδοση στο εμπόριο -κατ’ εξοχήν ανταγωνιστική Ελληνική δραστηριότητα στην Αφρική- επίσης συνετέλεσε ιστορικά στην περιορισμένη προσέλευση Ελλήνων.
Οι Έλληνες της δυτικής Αφρικής είναι κατά βάση νέο φαινόμενο, επαγγελματίες σε ναυτιλιακές, κατασκευαστικές ή μεταποιητικές εταιρίες. Είναι ηλικιακά νέοι, εξαιρετικά δραστήριοι και ανοιχτοί σε νέες ευκαιρίες οι οποίες λείπουν από την Ελλάδα της κρίσης. Στην πλειονότητά τους είναι εργαζόμενοι ξένων Ευρωπαϊκών κολοσσών που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, κάτι το οποίο τους παρέχει επαγγελματική σταθερότητα και ασφάλεια. Συνολικά η οικονομική τους παρουσία είναι μικρή και χωρίς αναπτυξιακές προοπτικές. Τα Ελληνικά συμφέροντα στην περιοχή δεν έχουν να επιδείξουν κάποια αμιγώς τοπική εταιρική ναυαρχίδα, όπως την Paterson-Zochonis στο γειτονικό Καμερούν η οποία ασχολήθηκε με την εισαγωγή και εξαγωγή πρώτων υλών, ούτε είναι οργανωμένοι σε κοινότητες.
Εν κατακλείδι, οι Έλληνες της δυτικής Αφρικής είναι συγκριτικά πρόσφατοι μετανάστες με διαφορετικά χαρακτηριστικά από τους Έλληνες μετανάστες του παρελθόντος: πιο μορφωμένοι, αναγκασμένοι από την οικονομική κρίση, αλλά και τολμηροί, εξωστρεφείς πολίτες του κόσμου. Οι ιστορία των Ελλήνων της δυτικής Αφρικής χτίζεται αυτή τη στιγμή. Οι χώρες αυτές, βέβαια, σήμερα παρουσιάζουν ιδιαίτερους κινδύνους κυρίως λόγω της υπερβολικής φτώχειας στα νότια της Νιγηρίας και της δράσης τζιχαντιστών στο Νίγηρα και στο βόρειο Μαλί. Όμως, οι επιχειρηματικές δυνατότητες στις αγορές του Λάγος, της Άκκρα, της Μπαμακό, του Ντακάρ και της Αμπιτζάν έχουν τη δυνατότητα να προσελκύσουν περισσότερους Έλληνες, οι οποίοι διψούν για ευκαιρίες και διαθέτουν το στοιχείο της περιπέτειας και της προσωπικής δημιουργίας.
*Ο Γιώργος Κράτσας είναι δικηγόρος Λονδίνου, Διδάκτωρ του University College London
